samedi 8 octobre 2022

マン島語と比べたスコットランド・ゲール語入門 (8)

マン島語 (マニン・ゲール語) の基礎知識を前提としてスコットランド・ゲール語 (アルバ・ゲール語) の文法を勉強するノート。テキストとしては R. Ò Maolalaigh, Scottish Gaelic in Twelve Weeks を用いる。

目次リンク:第 1 回を参照のこと。


第 8 課


§64. Tha の未来。過去時制には独立形と従属形の区別があることを見た。独立形は (i) 独立に用いられるのと (ii) 独立動詞小辞のあとで用いられる。従属形は従属動詞小辞のあとで用いられる。(規則動詞の) 未来時制には 2 つの独立形があり、先述の (i), (ii) で形が違う。

tha の未来形は、独立形 (i) bidh、独立形 (ii) または関係形 bhios、従属形 bi である。2 つの独立形 bidh tu, bhios tu では tu が、従属形 bi thu では thu が用いられる。M. では独=従 bee’m, beemayd, bee; 関係形 vees だった。

tha の未来形は〔現在の〕習慣的な行為を示すのにも用いられ、とくに習慣を意味する副詞があるときそうである (M. でこういう用法は聞いたことがないので、現在で訳した):

Bidh mi ann an Glaschu a h-uile latha. — Ta mee ayns Glaschu dy chooilley laa.「私は毎日グラスゴーにいる」
Bidh mi a’ snàmh a h-uile madainn. — Ta mee snaue dy chooilley voghrey.「私は毎朝泳ぐ」

§64a. 規則動詞の未来。tha と動名詞を含む迂言構文が未来で用いられるとき、ふつう未来進行形のみを意味する:bidh mi ag òl — bee’m iu「私は飲んでいるだろう」。単純未来は動詞語根から導かれる短い〔=屈折による 1 語の〕動詞形からなる。ここでも独立形と関係形と従属形が区別される。

未来独立形は動詞語根に -(a)idh をつけて作られる:cuiridh「置くだろう」。M. での未来独立形 2・3 人称語尾 -ee にあたる。関係形は語根に -(e)as をつけ、語根を軟音化させる:chuireas;このさい語根のイニシャルが母音または f+母音の場合 dh’ をつける:dh’òlas, dh’fhalbhas など。M. では -ys をつけ軟音化させるが、母音や f+母音でもそれだけ (つまり f は落としたまま;過去ではその場合 d’ をつけていたのと異なって)。

語尾 -aidh と -as は語根の最後が広子音であるときに使われる。これはゲール語の根本的な綴り字規則 ‘Leathann ri Leathann is Caol ri Caol’「広きには広きを、狭きには狭きを」に合致している。同様に、-idh と -eas が使われるのは動詞語根が狭子音の場合である。

未来従属形は動詞語根そのものである。M. では無声子音の鼻音化 (暗音化) が起こる点で異なっている (これは Sc. の鼻音化に方言差があることとも関係があるか)。

cuir「置く」:独 cuiridh, 関 chuireas, 従 cuir. — cur: ver, ver, der.
gabh「とる」:gabhaidh, ghabhas, gabh. — gow: gowee, ghoys, gow.
brist「壊す」:bristidh, bhristeas, brist. — brish: brishee, vrishys, brish.
ceannaich「買う」:ceannaichidh, cheannaicheas, ceannaich. — kionnee: kionnee, chionneeys, gionnee.
òl「飲む」:òlaidh, dh’òlas, òl. — iu: iuee, iuys, n’iu.

Cuiridh mi a-mach an cat. — Verym magh yn kayt.「私は猫を外に出すだろう」
Có chuireas a-mach an cat? — Quoi ver magh yn kayt?「誰が猫を外に出すだろうか」
Cha chuir Seumas a-mach e. — Cha der Jamys magh eh.「ジェームズは彼を外に出さないだろう」

§64b. 人称代名詞 mi, t(h)u, e, i, sinn, sibh, iad はすべての未来形とともに使われるが、tu は独立形 -(a)idh, -(e)as と、thu は従属形とのみ。M. の 2 単は oo だけなので区別はない。

cha はふつう次の子音を軟音化し (d, t, s を除く)、母音または f+母音の前では chan になる (M. の無声子音の有声化と、母音および f への n-接頭に対応する。f はこの両方にあてはまるため、v と n’ の 2 形ある):

Cha chuir mi a-mach an cù. — Cha derym magh yn coo.「私は犬を外に出さないだろう」
Cha ghabh e sìon. — Cha gow eh red erbee.「彼は何も食べない/とらないだろう」
Chan òl mi uisge beatha. — Cha n’iu mee ushtey bea.「私はウイスキーを飲まないだろう」

2 音節で r, l, n, ng に終わる動詞はふつう、未来語尾を加えるさいに第 2 音節をなくす。重要な例として:tachair, tachraidh, thachras「起こる」、fosgail, fosglaidh, dh’fhosglas「開く」、bruidhinn, bruidhnidh, bhruidhneas「話す」、tarraing, tàirrnidh, thàirrneas「引く」、innis, innsidh, dh’innseas「伝える」。このさい語尾の前の -nn, -ng は n に簡約される。

英語では主節が未来時制である文において、when や if で導入される従属節はふつう現在形で現れるが、ゲール語 (M. も含む) ではどちらの節でも未来である。

Leughaidh mi an leabhar nuair a bhios an ùine agam. — Lhaihym yn lioar tra vees yn traa aym.「時間があれば私はその本を読むだろう」

§64c. 未来時制は現在の習慣的行為を表しうる。〔これは tha についてすでに見たのと同じだが、迂言形でない単純未来でもそうだということ。〕

§65. 能力。未来時制は能力を含意しうる:seinnidh Anna「アンは歌える」。M. については知らない。

語彙 (抄)

ionnsaich — ynsagh「学ぶ」
òran (m1) — arrane「歌」
aran (m1) — arran「パン」
dùisg — doostey, dooisht-「目覚める」

練習問題 1

1. Ann will drink her tea. — Òlaidh Anna an tì aice. — Iuee Ann yn tay eck.
2. I will learn Gaelic. — Ionnsaichidh mi Gàidhlig. — Ynseeym Gaelg.
3. When will you sing the song? — Cuine a sheinneas tu an t-òran? — Cuin ghoys oo yn arrane?
4. She will not buy white bread any time. — Cha cheannaich i aran geal uair sam bith. — Cha gionnee ee arran gial traa erbee.
5. Will they go away early in the morning? — An falbh iad gu moch anns a’ mhadainn? — ?
6. I will speak to him if he returns. — Bruidhnidh mi ris ma thilleas e. — ?
7. Where will we leave the money? — Càite am fàg sinn an t-airgead? — C’raad aagys shin yn argid?
8. Who will help me? — Có a chuidicheas mi? — Quoi coonys lhiam?
9. I will read the paper when I wake up. — Leughaidh mi am pàipear nuair dhùisgeas mi. — Lhaihym yn pabyr tra ghooishtys mee.
10. How will you close the door? — Ciamar a dhùineas tu an doras? — C’ren aght ghooinys oo yn dorrys?

§66. 質問への応答。いつもどおり、疑問文の主動詞を繰りかえす。

An òl thu am bainne? Òlaidh. / Chan òl. — N’iu oo ym bainney? Iuym. Cha n’iuym.

§67. 接続詞。(a) 等位接続詞と (b) 従位接続詞の 2 種ある。

(a) 等位接続詞は 2 つの文ないし節を同等の重要性でもって結びつける。agus — as「そして」、no — ny「または」、ach — agh「しかし」など。等位接続詞は厳密に言って独立小辞でも従属小辞でもない。このことが明白に見られるのは、これらが未来の文において動詞の未来独立形を従えているときである。

Bidh Iain ann agus bidh Anna ann cuideachd. — Bee Ean ayn as bee Ann ayn myrgeddin.「ジョンはそこにいるであろうしアンもそこにいるであろう」
Chan eil am pathadh orm ach òlaidh mi fìon. — Cha nel paays orrym agh iuym feeyn.「私は喉が渇いていないがワインを飲むつもりだ」

(b) 従位接続詞は従属節を導入する。ゲール語で従属節は関係小辞 a もしくは動詞の従属形があることによって標示される。

Tha iad a’ ràdh gun dàinig Iain. — T’ad gra dy daink Ean.「彼らはジョンが来たと言っている」
An aithne dhut an t-àite far am bheil Anna a’ fuireach? — Vel fys ayd c’raad vel Ann cummal?「君はアンが住んでいるところを知っているか」

§67a.「〜だから (because, since)」と訳せる語はゲール語に多い。a chionn, a thoradh, airson, oir はいずれも ‘because, since’、a chionn is gun, a thoradh is gun は ‘because’ と訳せる。後者の群は従属動詞小辞である。他方前者の群には関係代名詞も動詞の従属形も続かず、これらは実質的に等位接続詞のようにふるまうのであって独立形 (関係形でもない) が従う。(M. には son と er yn oyr があり、これらには独立形が従う。)

Chaidh mi a Pheairt a chionn bha mo charaid a’ fuireach ann. — Hie mee y Perth er yn oyr va mo charrey cummal ayn.「私の友人がそこに住んでいたので私はペルシュトへ行った」

§67b. 未来の意味で ‘never’, ‘ever’ と言うとき、〔riamh — rieau ではなく〕gu bràch — dy bragh を用いる。条件時制でも同様。

Chan fhàg mi an t-Eilean Sgitheanach gu bràch. — Cha vaagym/n’aagym yn Ellan Vannin dy bragh.「私は決してスカイ島/マン島を離れないだろう」
Chan òl mi lionn gu bràch a-rithist. — Cha n’iuym lhune dy bragh reesht.「私は二度とまたビールを飲むことはないだろう」

§68. 複数。大多数の名詞は主格・前置格・属格すべてに用いられる唯一の複数形をもっている。複数主格と前置格はすべての名詞について同一である。複数属格には別の形をもっている名詞が若干ある。またそもそもどの名詞の複数形も方言によって異なりうるということは注意しておくべきである:àite (m.)「場所」の複数形として àiteachan と àitichean どちらも用いられる。

複数形の作りかたは大きく分けて 2 通りある:-(e)an (M. では -yn) に終わる接尾辞を付すか、末子音を狭子音化するかである。予測する簡単な方法はないので覚えるしかない。

A 型:-(E)AN に終わる語尾。1. (e)an, 2. t(e)an, 3. (e)achan, 4. (a)ichean, 5. (e)annan, 6. 狭子音化+ean。

A1: (e)an 型。caileag, caileagan「少女」、gille, gillean「少年」、craobh, craobhan「木」。

A2: t(e)an 型。sgoil, sgoiltean「学校」、baile, bailtean「町」、teine, teintean「火」。M. では balley, baljyn「町」や billey, biljyn「木」の -jyn が狭子音版の -tean に対応していそう。

A3: (e)achan 型。gloine, gloineachan「ガラス」、balla, ballachan「壁」。

A4: (a)ichean 型。bliadhna, bliadhnaichean「年」、càr, càraichean「車」、latha, lathaichean「日」。M. でも blein, bleeantyn「年」、laa, laghyn「日」。

A5: (e)annan 型:àm, amannan「時間」、oidhche, oidhcheannan「夜」、ainm, ainmeannan「名前」。M. oie, oieghyn「夜」、ennym, enmyn「名前」はあまり対応していない。

A6: 狭子音化+ean。cladach, cladaichean「海岸」、anart, anairtean「亜麻布」。

B 型:狭子音化。これは男性名詞にのみ妥当する。単数属格の場合 (第 7 課 §57) と同様、狭子音化によって先行母音に影響することがある。

bodach, bodaich「老人」、cat, cait「猫」、boireannach, boireannaich「女」;bòrd, bùird「食卓」、fiadh, féidh「鹿」、cnoc, cnuic「丘」、ceann, cinn「頭」。〔つまり属格の 1 型と同形。〕

§68a. 複数属格。A の接尾辞型の複数 (すなわち -an に終わるすべての複数) について、複数属格は複数主格と同じである。B 型の複数では属格は主格と異なり、しかも実際は単数主格と同じになる。

ただ、A の接尾辞型の複数が、単数主格と同一の複数属格をももちうることには注意である。このような形はより高等な使用域でとりわけ一般的であるが、地方の方言でも珍しくはない。

A 型:単主 caileag, 複主=複属 caileagan「少女」、sgoil, sgoiltean「学校」、càr, càraichean「車」、dealbh, dealbhannan「絵」。
B 型:単主=複属 bodach, 複主 bodaich「老人」、òran, òrain「歌」、boireannach, boireannaich「女」、cat, cait「猫」。

なお M. ではほぼすべての名詞について複数主格=複数属格。唯一の例外は keyrrey (f.)「羊」の複主 kirree, 複属 keyrragh。

§68b. 複数定冠詞。名詞と同様、冠詞でも複数主格と前置格は同一で na である。これは女性単数属格の形でもあった (第 7 課 §57b)。

冠詞の複数主格・前置格:na, 母音の前では na h-。
冠詞の複数属格:nan, 唇音 b p f m の前では nam。

単主 uinneag, 複主 na h-uinneagan, 複属 nan uinneagan「窓」
caileag, na caileagan, nan caileagan「少女」
cat, na cait, nan cat「猫」
bodach, na bodaich, nam bodach「老人」

M. では複主=複属 ny であった。

§68c. 複数属格に関する注意として、複数属格名詞に冠詞がつかない場合、その名詞は自動的に軟音化する。言いかえると不定の複数属格は軟音化するということ:móran ghillean「多数の少年たち」、beagan bhòrd「少数の食卓」。M. にはこれはない。

§69. 冠詞の前の前置詞。さきほど複数前置格はつねに複数主格と同じであることを見た。ところでほとんどの前置詞は単数冠詞の前で -‍n または -‍s という形をとるのであった (第 6 課 §46)。-‍s をとる前置詞は複数冠詞の前でも同じように -‍s をとる。残りの前置詞は do, de 以外は複数冠詞の前で変わらない。do は dha に、de は dhe になる。

anns na craobhan「木々のなかで」、leis na gillean「少年たちと」、bho na lathaichean sin「その日々以来」、tro na h-uinneagan「窓を通って」。

練習問題 2

1. the girls and boys — na caileagan agus na gillean — ny caillinyn as ny guillyn
2. in the towns — anns na bailtean — ayns ny baljyn
3. under the tables — fo na bùird — fo ny buird
4. from the Gaels — bho na Gàidheil — voish ny Gaelyn?
5. on the hills — air na cnuic — er ny croink
6. the teachers of the schools — tidsearan nan sgoiltean — ynseyderyn ny schoillyn
7. the boys’ books — leabharaichean nam balach — lioaryn ny guillyn
8. the language of the Gaels — cànan nan Gàidheal — ?
9. the woman’s money — airgead nam boireannach — argid ny mreih
10. after the nights — an deidh nan oidhcheannan — lurg ny oieghyn

§70. 不規則な複数形が若干あり、覚える必要がある:

bean, 複主 mnathan, 複属 ban — ben, mraane「女」
cù, coin, con — coo, coyin「犬」
bó, bà, bó — booa, booaghyn「牝牛」
beinn, beanntan, beann(tan) — beinn, binn (f.)「山/峰」
caora, caoraich, caorach — keyrrey, kirree, keyrragh (f.)「羊」(前述のとおり、M. では唯一個別の複属がある名詞。)
sgian, sgeinean, = — skynn, skynnaghyn (f.)「ナイフ」(= は複主=複属を示す、以下同様。)
leabaidh, leapannan, = — lhiabbee, lhiabbagyn (f.)「ベッド」
duine, daoine, = — dooinney, deiney「男、人」
piuthar, peathraichean, = — shuyr, shayraghyn「姉、妹」
bràthair, bràithrean, = — braar, braaraghyn「兄、弟」
athair, athraichean, = — ayr, ayraghyn「父」
màthair, màthraichean, = — moir, moiraghyn「母」
mac, mic, mac — mac, mic「息子」

§71. 名詞に伴う数詞。数詞の前に a がつくのは、名詞とともにではなく独立に数える場合だけであって、名詞とともに用いる場合にはふつう a は落ちる。3 から 10 までの数詞にはふつう複数形が伴う。aon — un と dà — daa には単数形で軟音化した名詞 (これは M. でも同様)。

1 aon chat — un chayt
2 dà chat — daa chayt
3 trì cait — tree kiyt
4 ceithir cait — kiare kiyt
5 cóig cait — queig kiyt
6 sia cait — shey kiyt
7 seachd cait — shiaght kiyt
8 ochd cait — hoght kiyt
9 naoi cait — nuy kiyt
10 deich cait — jeih kiyt
11 aon chat deug — un chayt jeig
12 dà chat dheug — daa chayt yeig
13 trì cait deug — tree kiyt jeig

13 以降でも deug は、末子音が狭子音化している複数名詞のあとでは軟音化することがある:trì cait d(h)eug, naoi cnuic dheug。これは M. にはない (そもそも狭子音化で作る複数がめったにない)。

§71a. 双数のなごりが Sc. にはある。女性名詞だけが双数形をもっており、それは末子音を狭子音化することで作る。これは実質的にはのちに見る前置格形と同じ形である。dà bhròig「2 足の靴」、dà chluais「2 つの耳、両耳」、dà uinneig「2 つの窓」。

やはり狭子音化が先行母音に影響する場合がある:dà chois「2 つの足、両足」、dà chloich (< clach)「2 つの石」、dà chirc (< cearc)「2 羽の雌鶏」。

bliadhna「年」には複数形よりも単数形がすべての数詞で使われる:dà bhliadhna「2 年」、trì bliadhna「3 年」、deich bliadhna「10 年」。

練習問題 3

1. 3 windows — trì uinneagan — tree uinnagyn
2. 10 schools — deich sgoiltean — jeih schoillyn
3. 7 girls — seachd caileagan — shiaght caillinyn
4. 2 classes — dà chlas — daa chlas
5. 8 trees — ochd craobhan — hoght biljyn
6. 12 cars — dà chàr dheug — daa char yeig
7. 15 pipes — cóig pìoban deug — ?
8. 18 songs — ochd òrain d(h)eug — hoght arrane jeig
9. 2 feet — dà chois — daa chass
10. 12 windows — dà uinneig/ag dheug — daa uinnag yeig

§72. 代名詞目的語を伴う動名詞。前置詞による間接目的語の場合は簡単で、いつもどおり前置詞的代名詞にするだけ:An dug Iain an t-airgead sin dhut? — Dug Ean yn argid shen dhyt?「ジョンはそのお金を君に与えたか」。

だが前置詞を伴わない直接目的語の場合はそう簡単ではない。ふつうの名詞の目的語で、「彼はパンを作っている」なら tha e a’ dèanamh aran — t’eh jannoo arran と言えた。すると代名詞目的語で「彼はそれを作っている」は tha e a’ dèanamh e — t’eh jannoo eh と、単純に動名詞のあとに代名詞を置いて言えるはずで、実際に方言によっては少なくとも 19 世紀以来これは可能である (M. ではふつうに可能)。

ところが Sc. の大多数の話者はこうではなく、tha e ga dhèanamh — t’eh dy yannoo と言う、これは文字どおりには「彼はそれの作りにいる (he is at its making)」の意味である。これは M. でも同等に可能であるがどちらかといえば書き言葉である。

ここで ga とは前置詞 aig と所有代名詞 a* の結合であり (M. も dy のなかに所有小辞 e* が含まれている)、この所有代名詞が目的語代名詞に対応している。すべての人称を挙げると gam*, gad*, ga*, ga (h-), gar (n-), gur (n-), gan/gam。M. では dy my*, dy dty*, dy*, dy, dyn (鼻音化)。

Tha Iain gam bhualadh. — Ta Ean dy my woalley.「ジョンは私を殴っている」
Tha sinn gad fhaicinn. — Ta shin dy dty akin.「私たちは君と会う」
Am bheil thu ga chluinntinn? — Vel oo dy chlashtyn?「君は彼 (の言うこと) が聞こえるか」
Tha iad ga cluinntinn. — T’ad dy clashtyn.「彼らは彼女 (の言うこと) を聞いている」
Bha Anna gan iarraidh. — Va Ann dyn neearree.「アンはそれらを欲していた」

語彙 (抄)

freagairt — freggyrt「答えること」
fàgail — faagail「残すこと」

練習問題 4

1. Do you hear me? — Am bheil thu gam chluinntinn? — Vel oo dy my chlashtyn?
2. Do you (pl.) see it? — Am bheil sibh ga f(h)aicinn? — Vel shiu dy (f)akin?
3. John is meeting them. — Tha Iain gan coinneachadh. — Ta Ean dyn guaail.
4. Were the boys hitting you (pl.)? — An robh na gillean gur bualadh? — An row ny guillyn dyn mwoalley?
5. Who wants us? — Có a tha gar n-iarraidh? — Quoi ta dyn neearree?
6. Ann was asking for you. — Bha Anna gad fhaighneachd. — ?
7. I am answering him now. — Tha mi ga fhreagairt a-nis. — Ta mee dy reggyrt nish.
8. Are you leaving us here? — Am bheil thu gar fàgail an-seo? — Vel oo dyn vaagail/n’aagail ayns shoh?
9. Are you buying it (f.)? — Am bheil thu ga ceannach? — Vel oo dy chionnaghey?
10. They were singing it (m.). — Bha iad ga sheinn. — V’ad dy ghoaill arrane.

§73. duine (複 daoine) は「男」「夫」あるいはたんに「人」を意味しうる:

Tha duine ag obair anns a’ gharaids. — Ta dooinney ec obbyr ayns y garage.「男が車庫内で仕事している」
Se Seumas an duine agam. — She Jamys an dooinney aym.「ジェームズは私の夫だ」
Bha daoine gu leòr ann. — Va deiney dy liooar ayn.「たくさんの人々がいた」

duine は非人称的にも使える (M. ではこれはむしろ peiagh だと思う):

Am bheil duine a-staigh? — Vel peiagh sthie?「誰か中にいるか」
Chan eil fhios aig duine. — Cha nel fys ec peiagh.「誰も知らない」

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire